Để chẩn đoán các bệnh truyền nhiễm, các phương pháp chẩn đoán lâm sàng hoặc trong phòng thí nghiệm liên quan đến bức xạ được ứng dụng. Các biện pháp chẩn đoán lâm sàng cho hình ảnh về cơ thể sống và dùng để chẩn đoán các bệnh như lao phổi hay viêm xương tuỷ. Các kỹ thuật trong phòng thí nghiệm, sử dụng ống nghiệm hoặc đĩa cấy, dùng để chẩn đoán các bệnh như sốt rét, Ebola hoặc HIV.
Mỗi năm trên thế giới có khoảng 13 triệu người chết do bệnh truyền nhiễm, hầu hết trong số đó đến từ các nước đang phát triển. Virut làm suy giảm miễn dịch cơ thể người/hội chứng suy giảm miễn dịch cơ thể người (HIV/AIDS), lao phổi và sốt rét là những chứng bệnh phổ biến và nhiều nhất thuộc loại này. Trên toàn thế giới có tổng cộng 36,9 triệu người chung sống với virut HIV, năm 2014 có thêm hai triệu người bị nhiễm mới.
Bệnh lao phổi chiếm 11% tỷ lệ tử vong và là nguyên nhân gây chết người nhiều thứ hai từ một loài lây nhiễm đơn lẻ. Có khoảng 1,5 triệu người chết vì bệnh này vào năm 2013, trong khi sốt rét, nguyên nhân gây tử vong tiếp theo, lây nhiễm cho 198 triệu người và làm 584 000 người chết trong cùng năm. Dòng người di cư từ các nước thu nhập thấp sang các nước thu nhập cao càng làm nghiêm trọng thêm vấn đề này do nguy cơ nhiễm bệnh đồng thời với HIV/AIDS và tạo ra những chủng vi khuẩn kháng thuốc chữa lao phổi.
Chi phí chăm sóc ý tế toàn cầu chỉ tính riêng cho các bệnh truyền nhiễm đường hô hấp dưới (bao gồm cả bệnh viêm phổi), HIV/AIDS và sốt rét lên đến hơn 34 triệu đô-la Mỹ, đứng thứ ba sau chi phí dành cho bệnh ung thư và bệnh tim.
Y học hạt nhân giúp chẩn đoán các bệnh truyền nhiễm như thế nào?
Cả phương pháp hình ảnh lâm sàng lẫn phương pháp phòng thí nghiệm thuộc y học hạt nhân đều nằm trong bộ công cụ dùng để chẩn đoán các bệnh truyền nhiễm. Kỹ thuật trong phòng thí nghiệm liên quan đến việc tạo hình ảnh và kiểm tra ở cấp độ phân tử trong phòng thí nghiệm giúp xác định bệnh truyền nhiễm và xử lý vấn đề kháng thuốc.
Tuy vậy, các phương pháp trong phòng thí nghiệm như đánh dấu phóng xạ tế bào máu trắng vẫn là kỹ thuật tiêu chuẩn vàng dùng để phát hiện bệnh truyền nhiễm. Kỹ thuật này dựa trên đặc tính của bạch cầu (tế bào máu trắng) di chuyển vào vùng nhiễm bệnh để tiêu diệt vi khuẩn. Với phương pháp này, mẫu máu trắng được đánh dấu bằng đồng vị phóng xạ y tế Tc-99m và đưa trở lại vào cơ thể bệnh nhân. Việc tạo hình ảnh những vùng có tế bào phát tán trong cơ thể – sự di chuyển được gọi là hút thu chọn lọc – cho phép xác định những vùng bị nhiễm bệnh.
Nghiên cứu về y học hạt nhân và chụp ảnh cộng hưởng từ dùng trong chẩn đoán và điều trị nhiều loại bệnh tật khác nhau, như viêm xương tuỷ (lây nhiễm vào xương có thể liên quan đến toàn bộ cấu trúc xương cho đến tuỷ xương); sốt không rõ nguyên do và thay ghép mạch máu bị nhiễm bệnh. Trường hợp ở cuối là do nhiễm khuẩn trong quá trình phẫu thuật để thay thế hoặc nối tắt mạch máu bị thương tổn hay bị bệnh đã được cấy ghép.
Tất cả các bệnh truyền nhiễm này vốn được coi là nhiệm vụ y tế rất khó khăn, có thể do vi khuẩn gây ra từ những nơi cách xa dòng máu; truyền nhiễm trực tiếp từ vết thương; truyền nhiễm từ điểm trung tâm ra xung quanh; hoặc nhiễm trùng máu sau phẫu thuật. Việc chẩn đoán bệnh viêm xương tuỷ không phải lúc nào cũng chắc chắn đúng vậy nên phương pháp dùng nhân phóng xạ thường được thực hiện như một phần của quy trình chẩn đoán.
Kỹ thuật chụp cắt lớp positron có thể chẩn đoán nhiều loại bệnh truyền nhiễm với mức độ chính xác khá cao, ví dụ như viêm mạch máu lớn; nhiễm trùng vùng bụng như bệnh viêm ruột; và bệnh nhiễm ở vùng ngực và mô mềm. Kỹ thuật này cũng hữu ích trong chẩn đoán bệnh Hodgkin gây sốt do u hạch; u lympho xâm lấn không thuộc bệnh Hodgkin; ung thư ruột già; và ung thư mô liên kết. Với những bệnh nhân bị sốt không rõ nguyên nhân thì phương pháp đánh dấu tế bào máu trắng lâm sàng hoặc trong phòng thí nghiệm tỏ ra hạn chế vì có quá ít quá trình sinh hoá liên quan tới bạch cầu hạt trong điều kiện phòng khám bệnh.
Nguyễn Nam Giang, Trung tâm Đào tạo hạt nhân
Tổng hợp và biên dịch từ nguồn: IAEA